Een duik onder de waterlijn
Noem het beroepsmisvorming. Zowel als improvisatietheaterspeler als als teamfacilitator is het mijn job te onderzoeken wat onder of achter het direct waarneembare ligt. Omdat dat de manier is waarop boeiende verhalen verteld worden, of relaties daadwerkelijk veranderen.
We brengen in ons werk zowel bij TIM/Inspinazie als bij Hummus dus graag naar boven wat wel onder de waterlijn zwemt, maar niet luid genoeg gezegd wordt. Om het dan van nabij te bevragen.
Zeker als er krachten lijken te spelen die er bewust of onbewust mee voor zorgen dat iets onder het oppervlak blijft, wordt het interessant.
Ik pas dit dan ook graag toe op de huidige gezondheidscrisis, als manier om mezelf staande te houden in de wirwar aan informatie en meningen.
Trouwens, onder de waterlijn is het alvast een pak stiller.
Naast mij, hier aan de ingang van onze workshopruimte, hangt een affiche met gouden regels tegen corona. Ze zal er misschien nog lang hangen, gezien de steeds luidere waarschuwing dat het vaccin ons niet van die maatregelen gaat verlossen. Vandaag is dat trouwens geen complottheorie meer, een half jaar geleden werd je verketterd als je dat zei. (Vele vermeende complottheorieën zijn ook maar vissen onder de waterlijn, die zo genoemd worden om ze daar te houden.)
In alle kleuren klinkt het dat we nog jaren gaan blijven veelvuldig handen wassen, afstand houden en onze neus en mond bedekken.
Ik kijk dan naar die affiche en vraag me af waarom het over mijn favoriete maatregel, “Blijf thuis als je ziek bent”, oorverdovend stil is.
Waarom wordt er nooit gezegd dat het vanaf nu voor eens en altijd gedaan is met jezelf naar het werk te slepen ook al ben je te ziek? Dat we niet meer van elkaar gaan eisen dat je dan maar onder de Dafalgan komt vergaderen? Dat we het niet meer normaal blijven vinden dat een gemiddelde ziekteduur varieert van 2 dagen tot bij voorkeur 2 uur? (Tot de diagnose kanker of burnout is, dan doen we ineens ooohhh en aaahhh en ocharm.)
In de voorstelling van TIM Theater, Opgefokt Opgefikt, over stress en burnout, zit een stuk waarin we spelen met echte uitspraken van familie en collega’s over de burnout van het hoofdpersonage. Keer op keer sta ik versteld van hoé diep het idee ingesleten is dat ziekte persoonlijke zwakte betekent. Corona bracht op dat vlak een verfrissing, ineens was het done, om thuis uit te zieken. Kunnen we dat alsjeblieft vasthouden? De stilte erover verontrust me.
Anders dan met mondmaskers en afstand houden, zou het nochtans heel wat andere winst met zich meebrengen als we zorgvuldiger zouden omgaan met herstel.
Ziek zijn betekent teveel uit balans zijn. Iedereen die eerlijk kijkt naar hoe we met ziekte omgaan, weet dat we doorgaans te weinig tijd nemen en krijgen om die balans te herstellen.
Ziek zijn is een stressor.
Met stressoren is niets mis, integendeel, zolang we ervan herstellen. We worden er sterker, slimmer of behendiger van, al naargelang het soort stressor. Dat is trouwens waar improvisatietraining grotendeels uit bestaat: jezelf onder een werkbare hoeveelheid stress zetten en daar dan creatief, positief, collegiaal,… leren in bewegen.
Het is wat een fitnesscentrum (of werken in de tuin) doet met je spieren en je uithoudingsvermogen.
En dat gaat op immunologisch vlak ook op voor de meeste infectieziekten. Net zoals bij het opzet van een vaccin, is een natuurlijke infectie een training voor het immuunsysteem. Van elke milde ziekte word je weer wat sterker.
Maar om van een stressimpuls te kunnen herstellen, is tijd nodig. Van een onverwachte vraag soms maar twee seconden, van een griep een week of soms een paar.
Die tijd nemen en krijgen we niet, dus herstellen we niet. En al lijken we aan de oppervlakte na 48 uur genezen dankzij de quick fixes van op symptomen gefocuste medicijnen, op diepere lagen wordt de schade vergroot. Die chronische stress veruitwendigt zich in te hoge bloeddruk, rugklachten, hartproblemen, burnout,… onze zogenaamde welvaartsziekten. Ze zijn immers niet allemaal aan luchtvervuiling en andere toxines te wijten. Het grootste gif is misschien wel onze gejaagde manier van doen.
Vragen die bovendrijven
Hoeveel mensen zijn eigenlijk vanaf ergens in hun midlife op één of andere manier chronisch ziek? Waarom besteden we zoveel aandacht aan vroegtijdig overlijden maar niet aan vroegtijdig aftakelen?
Is het toeval dat net in Westerse landen en in economische groeilanden zoals India en Brazilië de impact van het virus zo groot is? Dat wij gemiddeld genomen zwakker zijn dan sommige andere gemeenschappen om zo’n virus te verdragen?
Welke zijn die krachten die mogelijks liever geen focus zien op de lange termijn van die concrete uitziekmaatregel?
Welke andere belangen spelen er bij een halfjaarlijkse de facto verplichte cocktail-van-het-moment-vaccin, wat er waarschijnlijk zit aan te komen, dan de druk op de ziekenhuizen verlagen?
Beter halfziek dan doodziek / kerngezond?
Uitzieken en zorgvuldig herstel bij ziekte lijkt op geen enkele manier mee in the picture te komen in de lange termijn strategieën van de huidige gezondheidscrisis.
Thuisblijven of uit de buurt van kwetsbaren blijven in het geval van een besmettelijke ziekte is nochtans sowieso een prima manier om geen ziektekiemen op anderen over te dragen, vooral op zij voor wie dat te risicovol is.
In onze kapitalistische economie is tijd geld, want in de meeste gevallen betekent die tijd van élk apart thuis uitziekende individu hetzelfde als (goedkope) arbeidstijd. Goedkope arbeidstijd komt uiteindelijk altijd neer op winst voor ergens-een-aandeelhouder.
Een economie die rekening houdt met de gezondheid van medewerkers zou ervoor kunnen kiezen mensen takenpakketten toe te bedelen die bijvoorbeeld 80% van de tijd omvatten van de uren waarvoor ze zijn aangeworven. Dat geeft dan niet alleen marge voor herstel-bij-ziekte, maar ook marge voor spontane creatieve innovaties, teamversterkende gesprekken, of voor allerlei onvoorziene omstandigheden. Maar zo is het niet.
Velen die 4/5 werken weten dat ze eigenlijk minstens 5/4 werken.
Heel wat organisaties sneden de afgelopen jaren ganse managerlagen weg onder de hip wapperende vlag van agile werken, maar een deel daarvan benadert dat helaas vooral vanuit de kostenpost. Het micromanagement verdwijnt dan ook niet echt, maar wordt gewoon doorgeschoven naar de N-1 en de N+1. Die beiden dus in plaats van wendbaarder, vooral nog veel méér werken.
Mensen die ziek zijn weten vaak wel dat ze langer zouden moeten uitzieken. Maar ze weten ook dat hun afwezigheid hun reeds overbelaste collega’s overdondert, en dat ze bij hun terugkomst meteen tanden moeten bijsteken om de achterstand in te halen. Probeer maar eens goed te herstellen, zo in een spreidstand tussen keelpijn en schuldgevoel. En dus keren veel mensen halfziek terug naar ‘t werk. Doodziek gaat duidelijk niet. Maar kerngezond laat te lang op zich wachten.
Wie holistisch naar ziekte kijkt weet ook dat het uit-balans zijn op fysiek vlak vaak een alarmfunctie is om een psychische balans onder de loep te nemen, of vice versa.
Stel je voor dat je in de écht nodige hersteltijd van een angina of darminfectie, wanneer de koorts is gaan liggen maar je lijf nog aan elkaar hangt van de slapheid, je niet zombieachtig je jobtaken volle bak oppakt, maar de nodige rust neemt en je gedachten vrij laat afdwalen. En dat je mijmerend vanuit je zetel ineens beter stilstaat bij dat ene knelpunt tijdens de vergadering waar je niet durfde spreken, of bij het toxische conflict tussen je leidinggevende en je naaste collega waarbij je het gevoel hebt dat je haar zou moeten bijstaan, of godbetert, bij de algemene zingeving in je job?….
Dit proces is onvermijdelijk. Als het niet in deze kleine versie gebeurt, voltrekt het zich haast onvermijdelijk in de maanden na ziekten als burnout, kanker, long-covid,… Hoeveel mensen keren na een lange uitval nooit terug naar hun huidige job, hoeveel van hen heroriënteren zich als ervaringskundige loopbaancoach om mensen te helpen zoeken naar hun ware roeping?
En hoe zou het zijn als het in al die gevallen zo ver niet moest komen? Zo ver dat elkeen op een geïsoleerd eilandje op zoek gaat naar een betere work/life balans? Wat als mensen IN hun werkomgeving collectief hersteltijd namen? Dus niet alleen van individuele ‘ziekte’, maar ook van conflicten en tegenslagen op de werkvloer. In dergelijk bewuste verbinding* zou die werkomgeving zélf gezonder kunnen worden, en misschien niet noodzakelijk moeten leiden tot zoveel ziekte en exits.
Zou het kunnen dat?
Waarom lijkt dat allemaal zo moeilijk? Waarom worden richtlijnen rond preventie van psychosociale risico’s op het werk zo slecht opgevolgd? Vakbonden voerden hierover gisteren actie en trekken heel hard aan de alarmbel.
Zou het kunnen dat onze kapitalistische economie werkmensen ziek maakt?
Zou het kunnen dat voor bepaalde bedrijven het niet zo slecht is om grotendeels chronisch halfzieke medewerkers te hebben, die niet in staat zijn om veel weerwerk te bieden wanneer ze systematisch uitgeperst worden?
Zou het kunnen dat werknemers die volledig herstellen telkens ze uit balans zijn, veeleisender zouden worden ten aanzien van hun leidinggevenden? En dat dat te spannend is voor managers die van bovenuit onder druk gezet worden door de nadruk op korte termijn financiële resultaten?
Zou het kunnen dat (eerder op systemische en misschien onbewuste wijze) menig aandeelhouder niet bepaald bang is van virussen uit regenwouden, maar eerder van écht veerkrachtige en autonome werknemers?
Die ze onvermijdelijk zouden worden als ze zichzelf en anderen volwaardig herstel zouden gunnen.
Zou het kunnen dat we dan zouden evolueren naar een heel andere economie en samenleving, met bv. veel meer gelijkheid en zingeving?
En dan nog een eerder immunologische vraag. Wat als we in de lange termijn plannen “mondmaskers” en “afstand houden” inruilen voor “tijd nemen voor herstel als je ziek bent” en “gezond eten en goed slapen en voldoende bewegen”?
Wie zegt dat dat laatste niet veel effectiever is? Niet alleen ten aanzien van corona, maar ten aanzien van de lawine aan vervuilings- en infectieziekten die nog op ons afkomen.
Ik hang met plezier een andere affiche op.
>> De SERV, Sociaal Economische Raad Vlaanderen, heeft een grootse campagne opgezet omtrent werkbaar werk, waar psychosociaal welzijn deel van uitmaakt. Met TIM Theater verzorgden we in het afgelopen jaar al een heel pakket aan online voorstellingen in de campagne. Binnenkort worden er enkele publieke voorstellingen gepland. Blijf op de hoogte via de website van TIM of onze Inspinazie nieuwsbrief.
>> Living Impro training zet heel erg in op psychosociaal welzijn. Improvisatiewijsheid toepassen in leven en werk versterkt communicatievaardigheden en mentale veerkracht. We hebben een aanbod voor particulieren en voor teams.
>> * Heldere communicatie tussen werkgever en werknemer is een belangrijke preventieparameter bij burnout en stress, blijkt uit recent onderzoek. Bij Hummus wéten we dat uit de praktijk, en geloven we ook dat o.a. open gesprekken op teamniveau daarnaast kunnen en moeten staan.